بحث تغيير تابعيت در اثر ازدواج همواره يکي از مباحث بحث برانگيز حقوقي به شمار مي آمده است و تحميل تابعيت زوج بر زوجه در زماني که تابعيت اصلي آنها از يکديگر متمايز است، مخالفان و منتقدان فراواني داشته است.
امروزه بسياري از کشورها اصل حفظ استقلال و عدم تحميل تابعيت زوج به زوجه را پذيرفته اند و در جهان معدود کشورهايي هستند که تابعيت زوج را بر زوجه خارجي تحميل کنند و تغيير تابعيت زوجه را يکي از آثار ازدواج بدانند.
زنان ايراني و شوهران افغان
آمار ازدواج زنان ايراني که همسر افغان برگزيده اند و در ايران زندگي مي کنند ـ به ويژه در دو دهه اخير ـ سير صعودي داشته است.
طبق ماده 987 قانون مدني ايران «هر زن ايراني که با تبعه خارجه مزاوجت مي نمايد به تابعيت ايراني خود باقي خواهد ماند، مگر اينکه مطابق قانون ممکلت زوج، تابعيت شوهر به واسطه وقوع عقد ازدواج به زوجه تحميل شود ...»
با اين تغيير در خصوص وضعيت تابعيت زنان ايران بعد از ازدواج با همسر خارجيشان دولت ايران وضعيت تابعيت اين زنان را موکول به اراده و خواست قانون تابعيت همسر آنان کرده است که اين مساله نيز خود جاي بحث و تامل فراوان دارد. زيرا مرد ايراني که همسر خارجي اختيار مي کند، همسر خارجي بدون آنکه تمايلش در خصوص تحميل تابعيت ايران مد نظر قرار گرفته شود، به تابعيت ايران در مي آيد و ايراني محسوب مي شود. حال آنکه زن ايراني نه تنها نمي تواند تابعيت ايراني را به همسر خارجي اش انتقال دهد، بلکه تابعيت ايراني خودش را نيز در صورتي مي تواند حفظ کند که از نظر قانون دولت متبوع همسرش اين حق را به او بدهد و تابعيت همسر خارجي به او تحميل نشود.
حال اين سوال به ميان مي آيد که آيا امروزه زناني که با مردان افغان ازدواج کرده و يا مي کنند، همچنان ايراني محسوب مي شوند و يا تابعيت افغانستان به آنان تحميل شده و در اثر اين تحميل تابعيت، آنچنان که توضيح داده شد تابعيت ايراني خود را از دست مي دهند.
در اين مورد تنها منبعي که مي تواند ما را براي رسيدن به پاسخ اين سوال راهنمايي کند، قانون تابعيت افغانستان است.
قانون تابعيت افغانستان، قانوني پيشرو است
اين قانون که به دليل جنگهاي داخلي و سپس حکومت طالبان براي مدتها مسکوت گذاشته شده بود، ره صد ساله را به يک شب پيموده است و نه تنها در آن بر خلاف آنچه بسياري از حقوقدانان مي انديشند، تابعيت زوج افغاني به زوجه تحميل نمي گردد. بلکه طبق ماده 17 اين قانون (هرگاه تبعه خارجي با تبعه امارت اسلامي افغانستان ، مطابق شريعت اسلام ازدواج نمايد، بعد از تقديم درخواست تحريري مبني بر مطالعه تابعيت افغاني، تابعيت افغانستان بدون در نظر داشتن موعد مندرج جز 3 ماده 15 که شرط تحميل تابعيت افغانشان را حداقل 5 سال اقامت در اين کشور دانسته است، به وي اعطا مي شود) با توجه به اين قانون مشخص مي شود که هرگاه زوج و يا زوجه خارجي با يکي از اتباع افغانستان ازدواج کنند، نه تنها به صرف ازدواج تابعيت افغانستان به آنان تحميل نمي گردد، بلکه آنان در صورتي مي توانند تابعيت افغانستان را تحصيل کنند که خود متمايل به اين امر باشند و کار را بايد از دولت افغانستان کتبا بخواهند. دولت افغانستان نيز با در نظر گرفتن اين درخواست و بدون تحميل شرط اقامت به مدت 5 سال در افغانستان اين تابعيت را به زوج و يا زوجه اي که با تبعه افغانستان ازدواج کرده، اعطا مي کند.
تمام زناني که به عقد مردان افغان درآمده يا مي آيند، نه تنها صرفا" به دليل ازدواج با اين مردان، افغاني محسوب نمي شوند، بلکه اين حق به آنان داده شده که تابعيت اصلي خود را حفظ کنند.
مريم گلدوزيان